Çığ Türleri ve Fiziksel Etkileri

Mete Erengil, Afet İşleri Genel Müdürlüğü

ÇIĞ TÜRLERİ

Çığlar, kar tabakalarının fiziksel özelliklerine, başlangıç bölgelerinin türlerine, oluşum mevsimine ve arazi morfolojisine bağlı olarak sınıflandırılabilirler:

 

 

 

1-HAREKETİN TÜRÜNE GÖRE ÇIĞ SINIFLAMASI

1A-TOZ ÇIĞ:

Bu tür çığlar, özellikle Ocak ve Şubat aylarında görülür. (Kar kütlesinin sıcaklığı donma noktasının altında) çok miktarda kar yağışının (1 m. Ya da daha çok) olduğu yerlerde görülürler. Kar kütlesinin yoğunluğu genellikle 100 kg/m³’ün altındadır. Çığın yoğunluğunun düşük, nem oranının çok düşük olmasından dolayı karın akması sırasında, kar havayla karışarak toz bulutu hainde görülür. Toz çığda hemen hemen tüm kar taneleri havada asılı durumdadır. Toz çığlar genellikle, yüksek eğimli buz duvarlarında düşen buzların etkisiyle oluşurlar. Akışın olduğu yamacın eğiminin azaldığı alt kısımlarda çığ, içerdiği buz parçalarını bu kısımda bırakarak fazla yıkıcı etkisi olmaksızın daha uzun mesafeler hareketine devam edebilir. Yıkıcı etkisi diğer çığ türlerine göre daha azdır. Hızları 30-80 km/saat arasında değişir. Ekstrem koşullarda 400 km/saat’e ulaştığı görülmüştür (Ancey, 1994). Yüksek hızdaki toz kar çığları, çok yüksek yıkıcılık etkisine sahiptir. Ağaçları söker, evleri yıkar, enerji nakil hatları ve köprüleri tahrip edebilir.   

 

Toz Çığ

 

1B-BLOK ÇIĞ:

Başlangıç noktasındaki kar sert fakat dayanıksızdır. Kolay kırılır. Bu tip çığlarda kar kütlesinin yoğunluğu genellikle 200 kg/m³’ün üzerinde (Voight,1978) olup kar sıcaklığı 0ºC’nin altında ancak sıfıra yakındır. Bu tip çığlar, gece don etkisi ile katılaşmış bir tabaka üzerine, yeni bir kar tabakasının ağırlığının (yeni yağan kar, rüzgarın rüzgaraltı yamaçlara kar biriktirmesi) yüklenmesiyle oluşabilir. Blok çığlar kar örtüsünde yağmur veya güneşten kaynaklanan bir ısınmaya bağlı erime sonucunda da oluşabilir (Islak blok çığı). İlk hareketi sağlayan yük, bir insan (kayakçı) veya bir hayvanda olabilir. Tabakanın sertliği bu yükün etkisinin aniden yayılmasına izin verir.

Kar tabakasının hareketi esnasında çığ, tabakanın bloklarını akma hattı boyunca kırar ve ufalar. Bu çığların ortalama hızları 20-50 km/sn arasında değişir. Toz çığlara oranla tahrip güçleri daha yüksektir.

 

Blok Çığ

 

2-KARDAKİ SU İÇERİĞİNE GÖRE ÇIĞ SINIFLAMASI

2A-KURU KAR ÇIĞI:

Eğer ortamda nem oranı çok düşük kuru bir kar var ise, bu durumda iki farklı hareket mekanizmasına sahip iki tür çığ oluşur. Akma sırasında “çekirdek” ismini verdiğimiz ve zeminde yüksek yoğunluğa sahip kar ve hava karışımı bir kütle var ise bu tip çığa kuru kar çığı, bu çekirdeğin olmaması halinde uçan çığ adı verilir.

 

Kuru Kar Çığı

 

 

Uçan Çığ

 

 

2B-ISLAK KAR ÇIĞI: 

Karın akış hareketi yüksek su içeriği nedeni ile bir sıvı akışına veya çamur akışına benzer. Yoğunluğu 200-600 kg/m³ arasında değişir ve kar kütlesinin sıcaklığı 0ºC’dir. Bu tür çığlar havanın yeniden ısınmasından sonra ve yağış ile birlikte gözlenir. Islak kar çığları özellikle ilkbaharda (eriyen karla), kışın ise ılıman hava koşulları oluşması ile gözlenmektedir. Hızları düşük olmasına rağmen (10-20 km/saat) yüksek yoğunlukları nedeni ile büyük hasarlara neden olurlar. Yıkıcı etkisi en yüksek olan çığ türüdür. Geçtiği yerler tanınmaz hale gelir. Yıkıcı etkisi 40 ton/m2’ye ulaşabilir (SLF, 1989).

             

Islak Kar Çığı

 

 

Islak Kar Çığı

3-KAYMA ZEMİNİNE GÖRE  GÖRE ÇIĞ SINIFLAMASI

3A-YÜZEY ÇIĞI :

Kırılma ile bir kar bloğunun kopup harekete geçtiği çığ türüdür.

 

 

3B-ZEMİN ÇIĞI :

Kırılma ile zeminin üstündeki tüm kar tabakalarının kopup harekete geçtiği çığ türüdür. Bu tür çığ sonucunda çığın meydana geldiği bölge çıplak kalır.

 

       

                             
4-KOPMA NOKTASINA GÖRE ÇIĞ SINIFLAMASI

4A-TABAKA ÇIĞI :

Çığın kopma bölgesi   çizgisel ise meydana gelen çığ tabaka çığı olarak adlandırılır.

 

     

4B-NOKTA ÇIĞ:

Çığın kopma bölgesi noktasal ise meydana gelen çığ noktasal çığ   olarak adlandırılır.

 

 

ÇIĞLARIN FİZİKSEL ETKİLERİ

Çığlar türlerine göre tahribat etkisine sahiptir. Kar tabakalarındaki nem miktarı (kar-su eşdeğeri) ve yoğunluk arttıkça çığın yıkıcı etkisi de artar. Çığların 1 m²’ye uyguladıkları basınç toz çığdan, kuru kar çığlarına doğru artar (Tablo 1). Çarpma basınçları, çığın akış hızı ve yoğunluğu ile orantılıdır.

 

Tablo1: Çığ Basınçları

 

Çığların çarpma kuvvetleri; Toz çığların zararsız sayılabilecek kar bulutlarının uyguladığı hava basıncından, güçlendirilmiş beton yapıları bile yıkabilecek güçteki kuru kar çığlarının uyguladığı basınçlara kadar geniş bir yelpaze sergiler (Tablo 2). Genellikle kuru kar çığları, yüksek akış yoğunluğu ve hız neticesinde yıkıcı özellik gösterirler.

 

Tablo 2 : Çarpma Kuvveti (Ton/M2)-Potansiyel Hasar İlişkisi

 

Çığların meydana getirdiği hasarlar, çığların sahip olduğu kar yükü, önünde sürüklediği hava basıncı, içine aldığı maddeler (ağaç, kaya parçaları v.b.) ile gerçekleşir.


Hazırlayan :

Mete ERENGİL
Afet İşleri Genel Müdürlüğü
Çığ Araştırma Geliştirme Etüt ve Önlem Şube Müdürlüğü
cagem.bayindirlik.gov.tr         
[email protected]

 

Çığ Yazıları

Tasarım: Studio Martin